Erfgoed. Je ziet ’t pas als je ’t doorhebt

Door Klaas van der Veen | 17 augustus 2015

Erfgoed. Eerst een korte video over mijn rol en de ontwerpopgave.

Allerlei werk over erfgoed (2009-2015) op een rijtje (klik om naar de lespakketten te gaan):

De Grote Volksverhuizing (Onlangs uitgebreid door Studio Alloy)

De Nachtwacht, de Batavia en de Zaanse Schans trekken miljoenen bezoekers. Cultureel Erfgoed is geliefd. Maar een afgebrokkelde muur in de duinen? Een molenromp in de polder?

Veel erfgoed ziet eruit als ouwe zooi.

En dat is het ook. Tenzij je bewijst dat het relevant is, dat het ons iets te vertellen heeft. Dan ziet het publiek, dat weinig historische kennis heeft, en liefst alles van achter een schermpje doet, wat erfgoed waard is.

Wanneer we bijvoorbeeld de Atlantikwall onder de aandacht willen brengen (een kustverdedigingswerk uit de Tweede Wereldoorlog), dan beginnen we bij wijze van capitulatie dus maar met het scherm. We maken digitaal materiaal, in dit project voor iPad en digibord in de klas. De toekomstige bezoekers van het erfgoed in de week zetten. Begin met de basiskennis: het was ooit oorlog, Nederland heeft een kust, Duitsers waren bang en bouwden bunkers. Bent u er nog? We laten die bunkers zien. Nu zijn we waar een website als Atlantikwallplatform.eu ophoudt (ja dat is een sneer, later meer).

Het punt met loslopend beton in de duinen is dat je door er een plaatje van te zien met een nummer erbij (Aggregaatbunker type M183) geen bal verder komt. Dat is zoiets als ‘stilleven met fazant, 1665’ op een museumbordje. Dat het een stilleven met een fazant is, ‘dat ziet m’n broertje van 3 ook nog wel’. Wat moet ik ermee?

Stap 1: samenhang
We gaan uitzoomen. Al die losse bunkers blijken een ordening te hebben, en verschillende rollen. Die rollen zie je als je een simpele vraag stelt, zoals ‘er komt een Engels oorlogsschip, wat moet je allemaal doen om daar op te kunnen schieten’. Dan zie je verrekijkers (en een hoog punt), vuurleiding (en dus officieren), laders (kutwerkje), richten (technologie), munitieopslag (die dikke bunker), en veel beton (ja ze schieten terug). En natuurlijk manschappen.

Stap 2: noodzaak
We hebben geschoten op het schip. Daar krijg je honger van. Vlakbij het bunkercomplex is dus ook een keuken, een eetzaal, manschappenverblijven. Die moet je bevoorraden, daarom ligt er een weg. Dat kost allemaal ruimte, daarom slopen we wat huizen.

Stap 3: gevolgen
Om die weg te bestraten trekken we alle klinkers uit de straten van IJmuiden, waar dus alleen zand overbleef. En als het soldatenvoer op is, dan zijn het niet de soldaten die honger moeten lijden, maar de burgers zoals u en ik. Of in elk geval onze voorouders. Om de bunkers te verdedigen aan de landzijde plaatsen we kanonnen. En o ja, we slopen huizen om het schootsveld vrij te maken, en leggen prikkeldraad en mijnenvelden. Fijn, wonen in IJmuiden anno 1943.

Stap 4: getuigen
Zegt een scholier: Ik vind het nog steeds stom, zo’n les over ouwe spullen. Het is mooi weer buiten, we gaan liever zwemmen! En nou heb ik je. Laat een 80-jarige IJmuidenaar maar eens vertellen waar ze dan gingen zwemmen. In het kanaal? Kon niet, daar lagen mijnen. In zee? Kon niet, op het strand werd je doodgeschoten. Dan maar uit school direct naar huis, door die straten van zand. Als je huis er nog stond, want er werden duizenden huizen gesloopt in IJmuiden, om schootsveld vrij te maken voor de verdediging van de bunkers en aanvoerroutes.

Nu de klas is opgewarmd met voorkennis, zijn de scholieren rijp om een excursie te maken. Want:

Erfgoed maakt de meeste indruk ‘in het echt’

Bekijk het lesmateriaal over Atlantikwall hier. Gebouwd door Alloy, Haarlem, met interactie-ontwerp van Ruben Daas. De opdrachtgever is Plein C (hier).

Het digitale lesmateriaal draait op elke PC met digibord of groot scherm (responsive) en op iPad. Het programmeerwerk voor de interactie in de lessen is herbruikbaar voor uw project.

Hieronder ziet u dezelfde aanpak voor de Stelling van Amsterdam (voor Provincie Noord-Holland) en voor Cultureel Erfgoed dat bij watermanagement hoort. (zie beeldenreeks hieronder)

Heeft u ook Cultureel Erfgoed dat niet tot de vijfsterren-categorie behoort en dringend de aandacht van het publiek nodig heeft? Stuur me een bericht of bel me even.

De website met lesmateriaal over de Atlantikwall: een simpele voorpagina.
(De website is inmiddels uitgebreid, en aangepast om beter vindbaar te zijn. Bekijk hem hier)

Veel aantrekkingskracht van Erfgoed zit hem erin dat het vreemdsoortige objecten zijn, voor vergeten functies, gebouwd voor vergeten doeleinden.

Bunkers, luchtverdediging, zet de spullen maar neer, dan zie je het dorp verdwijnen. Simpel!

Digitale Leskist Stelling van Amsterdam, startscherm van de digibordlessen.

Soldaten in hun manschappenverblijf. Alle omlijnde onderdelen zijn aanklikbaar.

In de 19e eeuw was er een groot standsverschil tussen soldaat en officier. Je kunt de soldaat dan ook geen uniform aantrekken, en alleen de officier heeft een grote snor.

Het lesmateriaal kent vier nivo’s van oplopende schaal: soldaat, fort, kwadrant en stelling. Op het nivo van het kwadrant gaat het om inundatie, aanleg van forten en bevoorrading.

Gemaal Vleuterweide, een erg complex ‘waterwerk’, waar je weinig van begrijpt zonder toelichting.

… tenzij je een tekening ervan ziet, met alle waterlopen en een toelichting.

Naast digitaal lesmateriaal maakt Explanation Design ook klassieke informatieborden, ook prima om erfgoed begrijpelijk en ‘bezoekbaar’ te maken. Zie een ander blogartikel hier